Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği/Ek/Bölüm 7 sayfasının kaynağını görüntüle

{{eser başlığı|başlık=Deprem Etki̇si̇ Altında Yeri̇nde Dökme Betonarme Bi̇na Taşıyıcı Si̇stemleri̇nin Tasarımı İçi̇n Özel Kurallar|önceki=[[Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği/Ek/Bölüm 6|Bölüm 6]]|sonraki=[[Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği/Ek/Bölüm 8|Bölüm 8]]|esersahibi=|bölüm=7. Bölüm|notlar='''Uyarı:''' Başlıkların numaralandırmalarında yönetmelikteki numaralandırma yöntemi aynen korunmuştur. Vikikaynak da başlıkları ayrıca numaralandırdığı için yan yana görünen bu numaralandırmalar karıştırılabilir. Başlığa yakın olan numaralandırma, yönetmelikteki özgün başlık numarasını, uzak olan numara ise Vikikaynak'ın kendi başlık numaralandırmasını göstermektedir.}}

==BÖLÜM 7 – DEPREM ETKİSİ ALTINDA YERİNDE DÖKME BETONARME BİNA TAŞIYICI SİSTEMLERİNİN TASARIMI İÇİN ÖZEL KURALLAR==
===7.0. SİMGELER===
Bu bölümde aşağıdaki simgelerin kullanıldığı boyutlu ifadelerde, kuvvetler ''Newton'' [N], uzunluklar ''milimetre'' [mm] ve gerilmeler ''Mega Pascal'' [MPa] = [N/mm<sup>2</sup> ] birimindedir.

''A''<sub>c</sub> = Kolonun veya perde uç bölgesinin brüt enkesit alanı

''A''<sub>ch</sub> = Boşluksuz perdenin, bağ kirişli perdede her bir perde parçasının, döşemenin veya boşluklu döşemede her bir döşeme parçasının brüt enkesit alanı

''A''<sub>ck</sub> = Sargı donatısının dışından dışına alınan ölçü içinde kalan çekirdek beton alanı

∑''A''<sub>e</sub> = Herhangi bir katta, gözönüne alınan deprem doğrultusunda etkili kesme alanı

∑''A''<sub>g</sub> = Herhangi bir katta, gözönüne alınan deprem doğrultusuna paralel doğrultuda perde olarak çalışan taşıyıcı sistem elemanlarının enkesit alanlarının toplamı

''A''<sub>os</sub> = Spiral/Sargı donatısının enkesit alanı

∑''A''<sub>p</sub> = Binanın tüm katlarının plan alanlarının toplamı

''A''<sub>s1</sub> = Kolon-kiriş düğüm noktasının bir tarafında, kirişin negatif momentini karşılamak için üste konulan çekme donatısının toplam alanı

''A''<sub>s2</sub> = Kolon-kiriş düğüm noktasının ''A''<sub>s1</sub>'e göre öbür tarafında, kirişin pozitif momentini karşılamak için alta konulan çekme donatısının toplam alanı

''A''<sub>sa</sub> = Aktarma donatısı

''A''<sub>sb</sub> = Bağlantı donatısı

''A''<sub>sd</sub> = Bağ kirişinde çapraz donatı demetinin her birinin toplam alanı

''A''<sub>sh</sub> = ''s'' enine donatı aralığına karşı gelen yükseklik boyunca, kolonda veya perde uç bölgesindeki tüm etriye kollarının ve çirozların enkesit alanı değerlerinin gözönüne alınan ''b''<sub>k</sub>'ya dik doğrultudaki izdüşümlerinin toplamı

''A''<sub>w</sub> = Kolon enkesiti etkin gövde alanı (depreme dik doğrultudaki kolon çıkıntılarının alanı hariç)

∑''A''<sub>w</sub> = Herhangi bir katta, kolon enkesiti etkin gövde alanları ''A''<sub>w</sub>'ların toplamı

''A''<sub>wp</sub> = Zımbalama çevresi üzeinde bulunan düşey zımbalama donatılarının (etriye kollarının veya kayma kamalarının) toplam kesit alanı

''a'' = Kolonda veya perde uç bölgesinde etriye kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay mesafe

''b''<sub>j</sub> = Gözönüne alınan deprem doğrultusunda, birleşim bölgesine saplanan kirişin kolonla aynı genişlikte olması veya kolonun her iki yanından da taşması durumunda kolon genişliği, aksi durumda kirişin düşey orta ekseninden itibaren kolon kenarlarına olan mesafelerden küçük olanının iki katı (kiriş genişliği ile birleşimin yüksekliğinin toplamını aşamaz)

''b''<sub>k</sub> = Birbirine dik yatay doğrultuların her biri için, kolon veya perde uç bölgesi çekirdeğinin enkesit boyutu (en dıştaki enine donatı eksenleri arasındaki mesafe)

''b''<sub>w</sub> = Kirişin gövde genişliği, perdenin gövde kalınlığı

''D'' = Dairesel kolonun göbek çapı (spiral/sargı donatısı eksenleri arasındaki mesafe)

''D'' = Dayanım Fazlalığı Katsayısı

''d'' = Kirişin faydalı yüksekliği

''E'' = Deprem etkisi

''f''<sub>cd</sub> = Betonun tasarım basınç dayanımı

''f''<sub>ck</sub> = Betonun karakteristik silindir basınç dayanımı

''f''<sub>ctd</sub> = Betonun tasarım çekme dayanımı

''f''<sub>yd</sub> = Boyuna donatının tasarım akma dayanımı

''f''<sub>yk</sub> = Boyuna donatının karakteristik akma dayanımı

''f''<sub>ywd</sub> = Enine donatının tasarım akma dayanımı

''f''<sub>ywk</sub> = Enine donatının karakteristik akma dayanımı

''H''<sub>cr</sub> = Perde kritik yüksekliği

''H''<sub>w</sub> = Temel üstünden veya zemin kat döşemesinden itibaren ölçülen toplam perde yüksekliği

''G'' = Sabit yük etkisi

''h'' = Kolonun gözönüne alınan deprem doğrultusundaki enkesit boyutu

''h''<sub>k</sub> = Kiriş yüksekliği

<math>\ell</math><sub>b</sub> = TS 500’de çekme donatısı için verilen kenetlenme boyu

<math>\ell</math><sub>n</sub> = Kolonun kirişler arasında kalan serbest yüksekliği, kirişin kolon veya perde yüzleri arasında kalan serbest açıklığı

<math>\ell</math><sub>w</sub> = Perdenin veya bağ kirişli perde parçasının plandaki uzunluğu

''M''<sub>a</sub> = Kolonun serbest yüksekliğinin alt ucunda, kolon kesme kuvvetinin hesabında esas alınan moment

(''M''<sub>d</sub>)<sub>t</sub> = Perdenin taban kesitinde yük katsayıları ile çarpılmış düşey yükler ve deprem yüklerinin ortak etkisi altında hesaplanan moment

''M''<sub>pa</sub> = Kolonun serbest yüksekliğinin alt ucunda ''f''<sub>ck</sub>, ''f''<sub>yk</sub> ve çeliğin dayanım artışı gözönüne alınarak hesaplanan moment kapasitesi

''M''<sub>pi</sub> = Kirişin sol ucu ''i''<nowiki>'</nowiki>deki kolon yüzünde ''f''<sub>ck</sub>, ''f''<sub>yk</sub> ve çeliğin dayanım artışı gözönüne alınarak hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesi

''M''<sub>pj</sub> = Kirişin sağ ucu ''j''<nowiki>'</nowiki>deki kolon yüzünde ''f''<sub>ck</sub>, ''f''<sub>yk</sub> ve çeliğin dayanım artışı gözönüne alınarak hesaplanan neagtif veya pozitif moment kapasitesi

∑''M''<sub>p</sub> = Düğüm noktasına birleşen kirişlerin düğümün aynı yöndeki dönmesine karşı gelen moment kapasitelerinin toplamı

''M''<sub>pü</sub> = Kolonun serbest yüksekliğinin üst ucunda ''f''<sub>ck</sub>, ''f''<sub>yk</sub> ve çeliğin dayanım artışı gözönüne alınarak hesaplanan moment kapasitesi

(''M''<sub>p</sub>)<sub>t</sub> = Perdenin taban kesitinde ''f''<sub>ck</sub>, ''f''<sub>yk</sub> ve çeliğin dayanım artışı gözönüne alınarak hesaplanan moment kapasitesi

''M''<sub>ra</sub> = Kolonun veya perdenin serbest yüksekliğinin alt ucunda ''f''<sub>cd</sub> ve ''f''<sub>yd</sub>'ye göre hesaplanan taşıma gücü momenti

''M''<sub>ri</sub> = Kirişin sol ucu ''i''<nowiki>'</nowiki>deki kolon veya perde yüzünde ''f''<sub>cd</sub> ve ''f''<sub>yd</sub>'ye göre hesaplanan pozitif veya negatif taşıma gücü momenti

''M''<sub>rj</sub> = Kirişin sağ ucu ''j''<nowiki>'</nowiki>deki kolon veya perde yüzünde ''f''<sub>cd</sub> ve ''f''<sub>yd</sub>'ye göre hesaplanan negatif veya pozitif taşıma gücü momenti

(''M''<sub>r</sub>)<sub>t</sub> = Perdenin taban kesitinde ''f''<sub>cd</sub> ve ''f''<sub>yd</sub>'ye göre hesaplanan taşıma gücü momenti

''M''<sub>rü</sub> = Kolonun veya perdenin serbest yüksekliğinin üst ucunda ''f''<sub>cd</sub> ve ''f''<sub>yd</sub>'ye göre hesaplanan taşıma gücü momenti

''M''<sub>ü</sub> = Kolonun serbest yüksekliğinin üst ucunda, kolon kesme kuvvetinin hesabında esas alınan moment

''N''<sub>d</sub> = Yük katsayıları ile çarpılmış düşey yükler ve deprem yüklerinin ortak etkisi altında hesaplanan eksenel kuvvet

''N''<sub>dm</sub> = Düşey yükler ve deprem yüklerinin ortak etkisi altında (TS 498'de hareketli yükler için tanımlanmış olan hareketli yük azaltma katsayıları da dikkate alınarak) hesaplanan eksenel basınç kuvvetlerinin en büyüğü

''Q'' = Hareketli yük etkisi

''s'' = Enine donatı aralığı, spiral/sargı donatı adımı

''u''<sub>p</sub> = Döşemede zımbalama çevresi

''V''<sub>c</sub> = Betonun kesme kuvveti dayanımına katkısı

''V''<sub>d</sub> = Yük katsayıları ile çarpılmış düşey yükler ve deprem yüklerinin ortak etkisi altında hesaplanan kesme kuvveti

''V''<sub>dy</sub> = Kirişin herhangi bir kesitinde yük katsayıları ile çarpılmamış düşey yüklerden meydana gelen basit kiriş kesme kuvveti

''V''<sub>e</sub> = Kolon, kiriş, birleşim bölgesi ve perdede enine donatı hesabında esas alınan kesme kuvveti

''V''<sub>ik</sub> = Binanın ''i''<nowiki>'</nowiki>inci katındaki tüm kolonlarda gözönüne alınan deprem doğrultusunda '''Bölüm 4'''<nowiki>'</nowiki>e göre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplamı

''V''<sub>is</sub> = Binanın ''i''<nowiki>'</nowiki>inci katında, '''Denk.7.3'''<nowiki>'</nowiki>ün hem alttaki hem de üstteki düğüm noktalarında sağlandığı kolonlarda, gözönüne alınan deprem doğrultusunda '''Bölüm 4'''<nowiki>'</nowiki>e göre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplamı

''V''<sub>kol</sub> = Düğüm noktasının üstünde ve altında '''Bölüm 4'''<nowiki>'</nowiki>e göre hesaplanan kolon kesme kuvvetlerinin küçük olanı

''V''<sub>r</sub> = Kolon, kiriş veya perde kesitinin kesme kuvveti dayanımı

''V''<sub>t</sub> = '''Bölüm 4'''<nowiki>'</nowiki>e göre binaya etkiyen toplam deprem yükü (taban kesme kuvveti)

''V''<sub>yi</sub> = Depremli durumda düşey yükler altında basit kiriş mesnet kesme kuvveti

α<sub>i</sub> = Herhangi bir ''i''<nowiki>'</nowiki>inci katta hesaplanan ''V''<sub>is</sub> / ''V''<sub>ik</sub> oranı

ß<sub>v</sub> = Perdede kesme kuvveti dinamik büyütme katsayısı

φ = Donatı çapı

γ = Bağ kirişinde kullanılan çapraz donatı demetinin yatayla yaptığı açı

ρ = Kiriş mesnedinde üstteki veya alttaki çekme donatısı oranı

µ = Kesme sürtünmesi katsayısı

ρ<sub>s</sub> = Kolonda spiral donatının hacimsel oranı [ρ<sub>s</sub> = 4''A''<sub>os</sub> / (Ds)

ρ<sub>sh</sub> = Perdede yatay gövde donatılarının hacimsel oranı [(ρ<sub>sh</sub>)<sub>min</sub> = 0.0025]

===7.1. KAPSAM===

'''7.1.1''' – Deprem etkisi altındaki betonarme binaların taşıyıcı sistem elemanlarının boyutlandırılması ve donatılması, bu konuda yürürlükte olan ilgili standart ve yönetmeliklerle birlikte, öncelikle bu bölümde belirtilen kurallara göre yapılacaktır. Betonarme bina temelleri ile ilgili kurallar '''Bölüm 16'''<nowiki>'</nowiki>da verilmiştir.

'''7.1.2'''– Bu bölümün kapsamı içindeki betonarme binaların yatay yük taşıyıcı sistemleri; sadece çerçevelerden, sadece perdelerden veya çerçeve ve perdelerin birleşiminden oluşabilir.

'''7.1.3'''– Beton sınıfı C80'den daha yüksek olan betonarme binalar bu yönetmeliğin kapsamı dışındadır. Ayrıca, taşıyıcı sistem elemanlarında donatı olarak çelik profillerin kullanıldığı çelik-betonarme kompozit kolonlar bu bölümün kapsamı dışında olup, '''Bölüm 9'''<nowiki>'</nowiki>da verilen kurallara tabidir.

===7.2. GENEL KURALLAR===
====7.2.1. Betonarme Taşıyıcı Sistemlerin Sınıflandırılması==== 
Depreme karşı davranışları bakımından, betonarme binaların yatay yük taşıyıcı sistemleri, '''7.2.1.1''', '''7.2.1.2''', '''7.2.1.3'''<nowiki>'</nowiki>te tanımlanan üç sınıfa ayrılmıştır.

'''7.2.1.1'''– Aşağıda '''(a)''', '''(b)''' ve '''(c)'''<nowiki>'</nowiki>de belirtilen betonarme taşıyıcı sistemler, ''Süneklik Düzeyi Yüksek Sistemler'' olarak tanımlanmıştır:

'''(a)''' '''7.3''', '''7.4''' ve '''7.5'''<nowiki>'</nowiki>te belirtilen kurallara göre boyutlandırılarak donatılan kolon ve kirişlerin oluşturduğu çerçeve türü taşıyıcı sistemler,

'''(b)''' '''7.6'''<nowiki>'</nowiki>ya göre boyutlandırılarak donatılmış boşluksuz veya boşluklu (bağ kirişli) perdelerden oluşan taşıyıcı sistemler,

'''(c)''' Yukarıda '''(a)''' ve '''(b)'''<nowiki>'</nowiki>deki iki tür sistemin birleşiminden oluşturulan perdeli-çerçeveli taşıyıcı sistemler.

'''7.2.1.2'''– Aşağıda '''(a)''', '''(b)''' ve '''(c)'''<nowiki>'</nowiki>de belirtilen betonarme taşıyıcı sistemler, ''Süneklik Düzeyi Sınırlı Sistemler'' olarak tanımlanmıştır:

'''a)''' '''7.7''', '''7.8''' ve '''7.9'''<nowiki>'</nowiki>da belirtilen kurallara göre boyutlandırılarak donatılan kolon ve kirişlerin oluşturduğu çerçeve türü taşıyıcı sistemler,

'''(b)''' '''7.10'''<nowiki>'</nowiki>a göre boyutlandırılarak donatılmış boşluksuz perdelerden oluşan taşıyıcı sistemler,

'''(c)''' Yukarıda '''(a)''' ve '''(b)'''<nowiki>'</nowiki>deki iki tür sistemin birleşiminden oluşturulan perdeli-çerçeveli taşıyıcı sistemler.

'''7.2.1.3'''– ''Süneklik Düzeyi Karma Taşıyıcı Sistemler'' süneklik düzeyi sınırlı çerçeve taşıyıcı sistemlerinin süneklik düzeyi yüksek betonarme perdeler ile birlikte kullanılması ile oluşturulan sistemlerdir.

'''7.2.1.4'''– Süneklik düzeyi yüksek, sınırlı ve karma taşıyıcı sistemlere ilişkin koşullar '''4.3.4'''<nowiki>'</nowiki>te verilmiştir.

====7.2.2. İlgili Standartlar====
Bu bölümün kapsamı içinde bulunan yerinde dökme betonarme taşıyıcı sistemler, bu Bölüm'de belirtilen kurallar ile birlikte, '''Bölüm 2, 3, 4''' ve '''5'''<nowiki>'</nowiki>teki hesap kuralları, TS 498’de öngörülen yükler, TS 500, TS 708 ve TS EN 13670’deki kurallar kullanılarak projelendirileceklerdir. İlgili standartlarda verilen kuralların farklı olduğu özel durumlarda, bu bölümdeki kurallar esas alınacaktır.

====7.2.3. Taşıyıcı Sistem Hesabında Kullanılacak Kesit Rijitlikleri==== 
Taşıyıcı sistem hesabında '''4.5.8'''<nowiki>'</nowiki>de verilen taşıyıcı sistem elemanlarının etkin kesit rijitlikleri kullanılacaktır.

====7.2.4. Kesit Hesaplarında Kullanılacak Yöntem==== 
Bu bölüm kapsamında betonarme elemanların depreme dayanıklı olarak boyutlandırılmasında ve donatı hesaplarında TS 500'de verilen kabuller, betonda oluşan gerilme dağılımı ve elastisite modülünün kullanılması zorunludur. C50'den daha yüksek beton sınıflarının kullanıldığı durumlarda kesitlerin eğilme momenti ve eksenel yük altındaki taşıma gücü hesaplarında betonda oluşan gerilme dağılımı ve elastisite modulü TS EN 1992-1'de verilen şekilde kullanılacaktır.

====7.2.5. Malzeme====
'''7.2.5.1''' – Bu Yönetmelik kapsamında yapılacak tüm betonarme binalarda C25'ten daha düşük dayanımlı beton kullanılamaz.

'''7.2.5.2''' – Bu Yönetmelik kapsamında yapılacak tüm betonarme binalarda, TS 500'deki tanıma göre nitelik denetimli, bakımı yapılmış ve vibratörle yerleştirilmiş beton kullanılması zorunludur. Ancak, kendiliğinden yerleşen beton da kullanılabilir.

'''7.2.5.3''' – Deprem etkisini karşılayacak betonarme elemanlarda;

'''(a)''' TS EN 206'da verilen betonlardan C25 ila C80 beton sınıfları kullanılacaktır. Özel amaçlarla kullanım için beton basınç dayanımının 28 günden farklı yaşlarda tayin edilmesine ihtiyaç duyulması halinde TS EN 206 esas alınacaktır.

'''(b)''' TS 708'de verilen B420C ve B500C nervürlü donatı çelikleri kullanılacaktır. TS 708'de verilen koşullara ek olarak, "çekme dayanımı/akma dayanımı" oranının 1.35 değerinden küçük olması (''R''<sub>m</sub>/''R''<sub>e</sub> < 1.35 ) ve eşdeğer karbon oranının %0.55'i geçmemesi koşulu ile S420 beton çeliği de kullanılabilir.

====7.2.6. Donatılarının Kenetlenme Boyu====
Bu bölümde aksi belirtilmedikçe, betonarme donatıları için gerekli kenetlenme boyları TS 500'de verilen kurallara göre hesaplanacaktır.

====7.2.7. Kaynaklı, Manşonlu ve Kimyasal Ankrajlı Ek ve Bağlantılar====

'''7.2.7.1'''– Boyuna donatıların bindirmeli kaynaklı eklerinin ilgili kuruluşlardan sertifikalı kaynakçılar tarafından yapılması zorunludur. Küt kaynak eklerine izin verilmez. Kaynak yapılacak donatı çeliğinin karbon eşdeğeri TS 500'de verilen %0.50 sınır değerini aşmayacaktır.

'''7.2.7.2'''– Kaynaklı ve manşonlu boyuna donatı eklerinin monotonik ve tekrarlı yükler altında yeterli performansa sahip olduğu '''Bölüm 8 EK 8A'''<nowiki>'</nowiki>da verilen kurallar, uluslararası standart ve yönetmelikler esas alınarak belgelendirilecektir. Ekin, deneyle bulunan karakteristik kopma dayanımı, eklenen donatı çubuklarının, manşonlu ek halinde net kesit alanı dikkate alınmak üzere, TS 500'de verilen karakteristik kopma dayanımından daha düşük olmayacaktır.

'''7.2.7.3'''– Enine donatıların boyuna donatılara kaynakla bağlanmasına izin verilmez.

'''7.2.7.4'''– Çelik pencere ve kapı kasalarının, dübellerin, bağlantı plakalarının, tesisat elemanlarının, makine ve teçhizatın boyuna ve enine betonarme donatılarına kaynakla bağlanmasına izin verilmez.

'''7.2.7.5'''– Filiz ekimi ve donatı eklerinin tasarımı ve uygulamasında uluslararası geçerliliği kabul edilen standart ve yönetmelik gibi teknik düzenlemeler kullanılacaktır.

====7.2.8. Özel Deprem Etriyeleri ve Çirozları====
Süneklik düzeyi yüksek veya süneklik düzeyi sınırlı olan tüm betonarme sistemlerin kolonlarında, kolon-kiriş birleşim bölgelerinde, perde uç bölgelerinde ve kiriş sarılma bölgelerinde kullanılan etriyeler ''özel deprem etriyesi'', çirozlar ise ''özel deprem çirozu'' olarak düzenlenecektir. Özel deprem etriye ve çirozlarının sağlaması gerekli koşullar '''Şekil 7.1<'''<nowiki>'</nowiki>de verilmiştir.

'''7.2.8.1''' – Özel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka ''135 derece kıvrımlı'' kancalar bulunacaktır. Özel deprem çirozlarında ise bir uçta 90 derece kıvrımlı kanca yapılabilir. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yüzünde, kanca kıvrımları 135 derece ve 90 derece olan çirozlar hem yatay hem de düşey doğrultuda şaşırtmalı olarak düzenlenecektir. 135 derece kıvrımlı kancaların, φ enine donatı çapını göstermek üzere, iç büküm çapı en az 5φ olacaktır. Kancaların uç düz boyu kıvrımdaki son teğet noktasından itibaren, nervürlü çubuklarda 6φ ve 80&nbsp;mm’den küçük alınmayacaktır ('''Şekil 7.1''').

'''7.2.8.2''' – Özel deprem etriyeleri boyuna donatıyı dıştan kavrayacak ve kancaları aynı boyuna donatı etrafında kapanacaktır. Özel deprem çirozlarının çapı ve aralığı, etriyelerin çap ve aralığı ile aynı olacaktır. Çirozlar, her iki uçlarında mutlaka boyuna donatıları ve dış etriyeyi saracaktır. Etriyeler ve çirozlar beton dökülürken yerlerinden kaymayacak biçimde boyuna donatılara sıkıca bağlanacaktır.

[[Dosya:Deprem erityesi donatı çapı.png|çerçevesiz|orta|800pik]]

===7.3. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK KOLONLAR===